پژوهش‌های جدید از ارتباط بالقوه ویروس فراگیر Epstein-Barr (EBV) با بیماری خودایمنی مولتیپل اسکلروزیس (MS) پرده برداشته‌اند—ویروسی که بیش از ۹۰ درصد جمعیت جهان را آلوده کرده و اکنون گمان می‌رود نقش پنهانی در بروز این اختلال عصبی ایفا می‌کند.
به گزارش ایسنا، ویروس EBV که از خانواده ویروس‌های هرپس است، معمولاً از طریق دهان وارد بدن می‌شود، ابتدا در حلق تکثیر یافته و سپس به لنفوسیت‌های B—سلول‌های کلیدی ایمنی بدن—نفوذ می‌کند. این ویروس معمولاً بدون علائم جدی بروز می‌یابد، اما اکنون شواهد علمی نشان می‌دهند که ممکن است در ابتلا به بیماری‌های خطرناک‌تری مانند مونونوکلئوز عفونی، برخی سرطان‌ها و MS نقش داشته باشد.
پروفسور سامیا خوری، استاد علوم اعصاب و ایمنی‌شناسی دانشگاه آمریکایی بیروت، در پژوهش‌های اخیر خود دریافت که پروتئین‌های ویروسی EBNA1 و LMP1 در اگزوزوم‌های خون بیماران مبتلا به MS دیده می‌شوند. این ذرات ریز با تحریک ماکروفاژها و تولید بیش‌از‌حد سایتوکاین‌ها، می‌توانند محرکی برای التهاب مزمن در سیستم عصبی باشند.
یکی از مکانیسم‌های کلیدی مطرح‌شده در این رابطه، پدیده‌ای به نام «تقلید مولکولی» است؛ شباهت ساختاری میان پروتئین‌های ویروس EBV و پروتئین‌های بدن ممکن است باعث شود سیستم ایمنی به اشتباه به سلول‌های عصبی حمله کند. برای نمونه، آنتی‌بادی‌های تولیدشده علیه BFRF3 (یکی از پروتئین‌های EBV) ممکن است به پروتئین انسانی Septin-9 نیز واکنش نشان دهند.
از دیگر مکانیسم‌های احتمالی دخالت این ویروس، می‌توان به فعال‌سازی غیرعادی سلول‌های B و اختلال در عملکرد اعصاب به‌واسطه پاسخ‌های ایمنی اشاره کرد.
با وجود این ارتباط معنادار، محققان تأکید می‌کنند که EBV تنها یکی از عوامل در شبکه پیچیده بروز MS است. ژنتیک فرد، فاکتورهایی چون میزان ویتامین D، عادت سیگار کشیدن و موقعیت جغرافیایی نیز به‌شدت مؤثر هستند. به‌ویژه جهش در ژن‌هایی مانند HLA می‌تواند حساسیت بدن به واکنش‌های خودایمنی را بالا ببرد.
نتایج این مطالعات، امید به توسعه درمان‌های هدفمند علیه EBV یا حتی طراحی واکسن‌های پیشگیرانه برای کاهش خطر ابتلا به MS را تقویت کرده‌اند.
پروفسور سامیا خوری، که به‌خاطر تحقیقات نوآورانه‌اش در زمینه آنِسفالومیلیت خودایمن تجربی (EAE)، موفق به کسب جایزه مصطفی ۲۰۲۳ در حوزه علوم پزشکی و زیستی شده، یکی از چهره‌های علمی برجسته لبنان است. او پس از دریافت مدرک پزشکی از دانشگاه آمریکایی بیروت، دوره‌های تخصصی خود را در ایالات متحده و دانشگاه هاروارد گذرانده و اکنون به‌عنوان یکی از محققان پیشرو در حوزه بیماری‌های خودایمنی سیستم عصبی شناخته می‌شود.
