جشنواره بینالمللی «سینماحقیقت»، به عنوان مهمترین رویداد سینمای مستند ایران، بار دیگر در آستانه برگزاری نوزدهمین دوره خود، با بحثی جدی پیرامون تعارض منافع و نقشآفرینی بیش از حد یک نهاد دولتی مواجه شده است. بررسیهای اخیر نشان میدهد که سهم چشمگیر مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی در تولید و انتخاب آثار، نگرانیهایی را درباره اصالت رقابت و آینده بخش خصوصی این سینما برانگیخته است.
۸۰ درصد آثار منتخب و سایه انحصار بر سینماحقیقت
آمارهای منتشر شده از آثار منتخب نوزدهمین جشنواره «سینماحقیقت» گویای واقعیتی نگرانکننده است: حدود ۸۰ درصد از فیلمهای راهیافته به این رویداد، بهطور مستقیم یا با حمایت و مشارکت «مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی» تولید شدهاند. این میزان مشارکت، زمانی که نهاد مذکور نه تنها خود سرمایهگذار و تولیدکننده اصلی است، بلکه دبیر جشنواره نیز مدیرعامل همین مرکز است، شائبه «تعارض منافع نهادی» را به اوج خود میرساند.
در این اتمسفر، مرکز گسترش عملاً نقشهای متعددی از سیاستگذار، سرمایهگذار، تولیدکننده و در نهایت، برگزارکننده جشنواره «سینماحقیقت» را ایفا میکند. این "ادغام عمودی ناکارآمد" به معنای تضعیف اصل رقابت عادلانه است. زمانی که بخش اعظم جوایز و حضور در بخشهای اصلی جشنواره به آثاری تعلق میگیرد که مستقیماً یا با حمایت یک نهاد دولتی ساخته شدهاند، جشنواره «سینماحقیقت» بیش از آنکه محلی برای نمایش حقیقتهای متنوع و رقابت آزاد باشد، به ویترینی برای ارائه بیلان کاری و توجیه بودجههای میلیاردی مدیران تبدیل میشود.
چالش بخش خصوصی و تضعیف اصالت سینمای مستند ایران
حضور غالب تولیدات یک نهاد دولتی در مهمترین آوردگاه سینمای مستند کشور، عواقب وخیمی برای بدنه مستقل و خصوصی این سینما دارد. فیلمسازان و تهیهکنندگان مستقل که بدون اتکا به بودجههای دولتی و با زحمت فراوان اقدام به تولید آثار مستند میکنند، توان رقابت با این جریان متمرکز را از دست میدهند. این وضعیت نه تنها انگیزههای خلاقانه را سرکوب میکند، بلکه به تدریج منجر به حذف یا وابستگی کامل بخش خصوصی به نهادهای دولتی میشود.
پیامدهای انحصار در جشنواره سینماحقیقت:
تکصدایی فرهنگی: وقتی شریانهای حیاتی تولید و نمایش در انحصار یک مدیریت واحد قرار میگیرد، تنوع نگاه، ژانر و اندیشه در سینمای مستند از بین میرود. سینمایی که باید آینه تمامنمای تکثر جامعه و رویدادهای آن باشد، به بازتولید قرائتها و سفارشهای رسمی محدود میشود. این امر به معنای از دست رفتن جوهره حقیقتجویی در سینمای مستند است.
بیاعتباری بینالمللی: جشنوارهای که از استقلال هنری کافی برخوردار نباشد و اکثر آثارش تولیدات خود برگزارکننده باشند، در مجامع بینالمللی به عنوان یک رویداد تبلیغاتی و نه یک فستیوال هنری مستقل شناخته خواهد شد. این مسئله به اعتبار جهانی جشنواره سینماحقیقت و به تبع آن، جایگاه سینمای مستند ایران لطمه جدی وارد میکند.
درسهایی از جهان: راهکار بازگرداندن اعتبار به جشنواره سینماحقیقت
برای خروج از این بحران ساختاری و بازگرداندن اعتبار و جایگاه واقعی به جشنواره سینماحقیقت، توجه به الگوهای موفق جهانی و استانداردهای بینالمللی ضروری است. فستیوالهایی نظیر ایدفا (IDFA هلند) یا هاتداکس (Hot Docs کانادا) نمونههایی از رویدادهای معتبر جهانی هستند که در آنها، نهاد برگزارکننده جشنواره کاملاً از نهادهای تولیدکننده مستقل است. حتی اگر این نهادهای تولیدکننده دولتی باشند (مانند هیئت ملی فیلم کانادا)، دخالتی در مالکیت یا داوری جشنواره ندارند و آثارشان صرفاً در یک رقابت عادلانه شرکت میکنند. فدراسیون بینالمللی انجمنهای تهیهکنندگان فیلم (FIAPF) نیز بر استقلال دبیر و هیئت انتخاب از فشارهای مالی و سازمانی به عنوان شرط اساسی اعتبار یک جشنواره تاکید دارد.
برای رفع این چالشها در سینمای مستند ایران، پیشنهاد میشود گامهای اساسی زیر برداشته شود:
تفکیک مدیریت و نقش مرکز گسترش: ضروری است دبیرخانه جشنواره سینماحقیقت به نهادی مستقل واگذار شود تا هیچگونه تعارض منافعی در فرآیند انتخاب و داوری آثار وجود نداشته باشد. این تفکیک میتواند به صورت کامل یا از طریق ممنوعیت حضور آثار تولیدی مرکز گسترش در بخشهای رقابتی و محدود کردن آنها به بخشهای غیررقابتی یا نمایشهای ویژه صورت گیرد.
بازنگری در ماموریت: مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی باید از نقش یک تولیدکننده مستقیم به یک نهاد تسهیلگر و صندوق حمایت مالی تبدیل شود. وظیفه اصلی این مرکز باید تزریق بودجههای شفاف و عادلانه به بدنه سینمای مستقل از طریق شوراهای مستقل و تخصصی باشد، نه اینکه خود به رقیب فیلمسازان تبدیل شود.
سینمای مستند ایران بیش از هر چیز نیازمند فضایی آزاد و رقابتی است تا بتواند حقیقت را در لنز دوربین فیلمسازان جسور و خلاق جستجو کند. بازگشت به این اصول، نه تنها اعتبار جشنواره سینماحقیقت را تضمین میکند، بلکه خون تازهای به رگهای سینمای مستند مستقل خواهد دمید.
مطالب مرتبط
- رماننویس برجسته مصری، سلوی بکر، فاتح نخستین جایزه ادبی بریکس شد
- بازگشت باشکوه نمایشگاه کتاب کرمان پس از سالها: میزبانی فرهنگ و ادب در قلب کویر
- فرزاد حسنی با نمایش «کاپوتاژ» به صحنه تئاتر بازمیگردد
- بیرجند میزبان همنشینی قلم و اندیشه در نشست کتاب و شعر فاطمی شد
آرمان عطایی
من فارغالتحصیل رشته روزنامهنگاری هستم و از همان دوران دانشجویی به حوزه خبر و تحلیل سیاسی علاقه داشتم. فعالیت حرفهای خودم را از سال ۱۳۹۴ با همکاری به عنوان خبرنگار آزاد با نشریات محلی آغاز کردم. پس از کسب تجربه، به عنوان خبرنگار میدانی و سپس دبیر سرویس اجتماعی در چندین رسانه مشغول به کار شدم. در حال حاضر، به عنوان دبیر بخش سیاسی در یک مجله خبری معتبر فعالیت میکنم و تلاش دارم با تحلیل دقیق وقایع روز، آگاهی مخاطبان را افزایش دهم.